سورفکتانت ها همچون تگزاپن و اسید سولفونیک به دلیل ساختار مولکولی ویژه ای که دارند می‌توانند چربی‌ها را در خود حل کرده و آلودگی و چربی را از محیط شستشو خارج کنند. سورفکتانت های مختلفی در دنیا تولید شده و در انواع محصولات شوینده مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگر لیبل یا برچسب یک مایع ظرفشویی یا شامپو را مطالعه کنید، خواهید دید که برخی از مواد موجود در این لیبل ها، در بیشتر محصولات شوینده وجود دارند.

به عنوان مثال سدیم لوریل اتر سولفات که با نام تجاری تگزاپن شناخته می‌شود، سورفکتانتی پرکاربرد است که در اکثر فرمولاسیون‌های شامپوها، مایع دستشویی، مایع ظرفشویی و خیلی موارد دیگر کاربرد دارد. مورد دیگر، آلکیل بنزن سولفونیک اسید است که در بازار مواد شیمیایی تحت نام اسید سولفونیک شناخته می‌شود. این دو ماده جز پر کاربردترین موادی هستند که در صنایع شوینده در انواع فرمولاسیون‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. شاید در هر شوینده ای که در دسترس شما باشد، حداقل یکی از اینها استفاده شده باشد. در این نوشتار می‌خواهیم به بررسی خواص و ویژگی‌های این دو سورفکتانت بپردازیم.

تگزاپون (تگزاپن) چیست؟

تگزاپن یا سدیم لوریل اتر سولفات یک سورفکتانت آنیونیک بر پایه الکل چرب ۱۲ و ۱۴ کربنه می‌باشد. این الکل چرب که عمدتاً در مالزی با منشأ گیاهی تولید می‌شود، پس از ورود به ایران در پتروشیمی شازند اتوکسیله می‌گردد. اتوکسیلاسیون باعث افزایش پایداری کف و بهبود سازگاری آن با پوست دست می‌گردد. پس از اتوکسیله کردن الکل چرب، این الکل وارد کارخانه‌های سولفوناسیون می‌گردد که تعداد انگشت شماری از آنها در داخل کشور وجود دارد.

این الکل طی پروسه سولفوناسیون با گاز سولفور تری اکسید واکنش داده و پس از خنثی شدن با سدیم هیدروکسید تبدیل به سدیم لوریل اتر سولفات، تگزاپن یا تگزاپون می‌گردد. تگزاپن بسته به این که چه مقدار آب داشته باشد، در دو نوع ۷۰ درصد و ۳۰ درصد عرضه می‌گردد. البته تگزاپن را در هر غلظتی نمی‌توان تهیه کرد. به عنوان مثال تگزاپون در غلظت‌های بین ۳۰ و ۷۰ درصد به شدت سفت می‌شود. در حالیکه تگزاپن ۷۰ درصد خمیری و تگراپن ۳۰ درصد مایع ویسکوز است و به راحتی قابل استفاده می‌باشند.

تگزاپن ماده‌ای خمیری شکل به رنگ سفید یا زرد کمرنگ است که خاصیت کف کنندگی و پاک کنندگی خوبی دارد. از تگزاپن در طیف وسیعی از محصولات شوینده همچون شامپوها، مایعات دستشویی، مایعات ظرفشویی و … استفاده می‌شود. از ویژگی‌های تگزاپن می‌توان به خاصیت کف کنندگی زیاد آن اشاره کرد. از دیگر ویژگی‌های تگزاپن می‌توان به خواص شویندگی بسیار قوی آن، امولسیون کنندگی، ویسکوز دهندگی و پایداری کف آن اشاره کرد.

توجه داشته باشید که سدیم لوریل اتر سولفات نباید با سدیم لوریل سولفات که SLS نیز نامیده می‌شود، اشتباه گرفته شود. یکی از مزایای تگزاپن نسبت به SLS، تعداد مول های اتوکسیله آن می‌باشد که باعث کاهش تحریک پوست، پایداری کف و تنظیم بهتر ویسکوزیته محصول می‌شود. یکی از مهمترین ویژگی‌های تگزاپن این است که در ترکیب با لورامید و بتایین و نمک سدیم کلرید، به محصول ویسکوزیته و قوام می‌دهد، در حالیکه اسید سولفونیک خاصیت ویسکوز دهندگی زیادی ندارد.

همچنین قیمت تگراپن نسبت به قیمت اسید سولفونیک بسیار بالاتر است. لازم به ذکر است که لورامیدها و بتائین ها در محصولات شوینده به منظور افزایش پایداری کف و ایجاد کف‌های ریزتر استفاده می‌شوند که باعث بهبود عملکرد شستشو خواهند شد. لورامید و بتائین توانایی امولسیون کنندگی و پاک‌کنندگی خوبی نیز دارند.

ماده دیگری که در دسته تگزاپن در ایران شناخته می‌شود تگزاپن صدفی است. این ماده در واقع ترکیب تگزاپن، آب و ماده‌ای دیگر به نام اتیلن گلیکول مونو استئارات و گلیکول دی استئارات است که در شرایط تولید ویژه منجر به تولید ماده‌ای سفیدرنگ و صدفی شکل می‌شود که معمولاً برای ایجاد ظاهری شیک‌تر و زیباتر در محصولاتی همچون شامپوها و مایعات شوینده استفاده می‌شود.

اسید سولفونیک چیست؟

اسید سولفونیک یا آلکیل بنزن سولفونیک اسید نوعی سورفکتانت آنیونی به صورت مایع ویسکوز قهوه‌ای رنگ است که با درصد خلوص حداقل ۹۶ درصد در ایران تولید و مورد استفاده قرار می‌گیرد. همانطور که از نام این ماده پیداست، این ماده خاصیت اسیدی داشته و خورنده است و بایستی در مخازن استیل نگهداری گردد. ماده اولیه اسید سولفونیک، آلکیل بنزن خطی است که در پتروشیمی اصفهان و پتروشیمی کرمانشاه از نفت استحصال می‌شود. سپس آلکیل بنزن خطی همچون تگزاپن در کارخانه‌های سولفوناسیون، سولفونه شده و به اسید سولفونیک تبدیل می‌شود.

آنالیز اسید سولفونیک تولیدی کارخانه‌های سولفوناسیون تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند که اهل فن قادر به تمایز این تفاوت‌ها هستند. ولی لازم به ذکر است که اکتیو تمامی اسیدهای تولیدی در این کارخانه‌ها حداقل ۹۶ درصد می‌باشد.

از جمله کارخانه‌های قدیمی تولید کننده سولفونیک اسید در ایران کارخانه پاکسان است و اسید سولفونیک پاکسان و تگزاپن پاکسان در ایران زبانزد خاص و عام هستند.

سولفونیک اسید قدرت شویندگی و امولوسیون کنندگی بالایی دارد که با سایر سورفکتانت ها در فرمول محصولات شوینده سازگار است. همچنین این سورفکتانت، ارزان‌ترین نوع سورفکتانت در سراسر دنیاست و تا جاییکه امکان داشته باشد، در فرمولاسیون محصولات شوینده از این ماده استفاده می‌شود. مثلاً در فرمول مایع ظرفشویی، اسید سولفونیک حدود ۸ تا ۱۸ درصد قابل استفاده است که با سود خنثی شده و تبدیل به سولفونات می‌شود.

شرکت فراشیمی شیراز اولین و برترین توزیع کننده اسید سولفونیک و تگزاپون پاکسان در استان فارس می باشد.